Inleiding
Enigszins onopgemerkt is in de politiek-luwe zomerperiode de ‘nota medische ethiek’ van minister Hugo de Jonge van VWS verschenen. In de nota wordt aandacht besteed aan drie medisch-ethische hoofdthema’s: begin van het leven, medisch-wetenschappelijk onderzoek en technologie en het eind van het leven. De minister schetst de stand van zaken en licht toe welke beleidskeuzes zijn gemaakt en hoe die in de komende tijd nader zullen worden uitgewerkt.
Moreel kompas
De minister signaleert dat medisch-ethische kwesties de kern van onze samenleving raken. Wetenschappelijk onderzoek en technologische innovaties zijn nodig om het niveau van de gezondheidszorg op peil te houden en te verbeteren. In het regeerakkoord is vastgelegd dat wanneer bij besluitvorming over deze onderwerpen medisch-ethische overwegingen een rol spelen, de bestaande wet- en regelgeving het uitganspunt is. Het moreel kompas van dit kabinet beoogt te zijn afgesteld op een breed draagvlak binnen de samenleving en lijkt daarmee eerder behoudend dan progressief te zijn.
Begin van het leven
Het eerste hoofdthema van de nota, het begin van het leven, omvat deze onderwerpen: afbreking van zwangerschap (terugdringing van herhaalde zwangerschapsafbreking en de evaluatie van de Wet afbreking zwangerschap), prenatale screening (met name de NIPT: de niet-invasieve prenatale test) en de ondersteuning van donorkinderen.
Onderzoek en technologie
Het tweede hoofdthema van de nota, medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen en medische technologie, omvat de volgende onderwerpen: wijziging en evaluatie van de Embryowet, geslachtskeuze bij dragerschap, regulering van cybriden en chimaeren (mens-dier- en mens-mens-combinaties die nog niet door de huidige wetgeving gereguleerd zijn), het gebruiken van ‘restmateriaal’ (geslachtscellen of embryo’s) ten behoeve van kwaliteitsbewaking in fertiliteitsklinieken, alternatieven voor onderzoek met embryo’s, het aanzwengelen van de maatschappelijke discussie over handelingen met embryo’s, evaluatie van de Wet medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen, de vertegenwoordiging van patiënten in medisch-ethische toetsingscommissies, de concept-wet zeggenschap lichaamsmateriaal en de wijziging van de Wet foetaal weefsel.
Eind van het leven
Het derde hoofdthema van de nota, het eind van het leven, omvat de volgende onderwerpen: de kabinetsreactie op de evaluatie van de Euthanasiewet, kennisstimulering en het gesprek over euthanasie, de rol van de schriftelijke wilsverklaring bij (gevorderde) dementie, de stijging van het aantal gevallen van euthanasie en van palliatieve sedatie, de doorverwijzingsplicht bij euthanasie, de positie van de Levenseindekliniek, levensbeëindiging door psychiaters, het functioneren van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie, Voltooid Leven, levenseindevragen bij kinderen onder de 12 jaar en de doorlooptijden bij het OM.
Toets beleidsvragen
Ter achtergrondinformatie geldt dat alle beleidsvraagstukken met een fundamenteel medisch-ethische component door de minister worden getoetst aan de volgende vragen:
- Waaruit bestaat de medisch-wetenschappelijke noodzaak van de ontwikkeling? Zoals: wat zijn de beloften van de nieuwe ontwikkeling, wat zijn de neveneffecten, hoe verhoudt de ontwikkeling zich tot andere ontwikkelingen?
- Heeft er medisch-ethische reflectie plaatsgevonden door de verschillende betrokken partijen? Dit betreft niet alleen het medisch-ethisch vakgebied, maar ook de medische praktijk.
- Heeft er voldoende maatschappelijke discussie en politieke bezinning over dit onderwerp plaatsgevonden?
Zorgaanbieders en verzekeraars van zorgaanbieders doen er goed aan op de hoogte te zijn van ontwikkelingen in de gezondheidszorg zodat zij niet verrast worden door nieuwe initiatieven vanuit de politiek. Ten aanzien van de medisch-ethische onderwerpen gebeurt veel. De nota van VWS is vooral beschrijvend van aard en geeft een mooi overzicht van de huidige stand van zaken op medisch-ethisch terrein, van het voorgenomen beleid en van de beleidsvragen die nog niet beantwoord zijn. De opzet van de nota is meer inventariserend dan analyserend. Wie dieper in de materie wil duiken, vindt hier echter wel aanknopingspunten voor.
Auteur: Esther Pans
Neem bij vragen over dit onderwerp contact op met Eline Lam.